OSB KAVRAMI

Organize Sanayi Bölgeleri (OSB); sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çarpık sanayileşmeyi önlemek, kaynakları rasyonel kullanmak amacıyla sanayi çeşitlerinin belirli bir plan kapsamında yerleştirilmesi, sınırları daha önceden belirlenmiş arazi parçalarının imar planları dâhilinde gerekli idari, sosyal, teknik altyapı alanlarında belli kanun hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgelerini ifade eder. Organize Sanayi Bölgesi nedir? ya da kısaca OSB nedir? sorularının cevabı, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanılması, sanayi yatırımlarının özendirilmesi ve sanayi üretiminin artmasını sağlamak amacıyla birbiriyle uyumlu üretim yapan küçük ve büyük firmaların ortak altyapı hizmetlerinden yararlanmak üzere belirli bir alanda toplandığı büyük bölgeler olarak ifade edilir.  OSB nedir? sorusuna verilecek yanıtın en kısa özeti budur.

Ticaret, tamirat, imalat, eğitim ve sağlık alanları, teknoloji geliştirme bölgeleri ile desteklenen planlı ve belirlenen sistemler dâhilinde sanayi üretimi için tahsis edilmesi amacıyla oluşturulan OSB’lerle, kentleşmenin getirdiği sanayileşme sorunlarının çözümü amaçlanmıştır. OSB kavramının yanı sıra sıkça kullanılan tanımlardan biri de İhtisas OSB’dir. İhtisas OSB’ler ise; aynı sektör grubunda ve söz konusu sektör grubunun alt sektörlerinde faaliyet gösteren tesislerin yer aldığı OSB ile lojistik amacıyla kurulan yapılardır. 

Öte yandan Birleşmiş Milletler Örgütü Organize Sanayi Bölgeleri, “birbirleriyle senkronize üretim yapan küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının, planlı bir alanda ve ortak altyapı hizmetlerinden faydalanacak şekilde standart yapılarda toplanmasıdır” şeklinde tanımlar.  Bu tanıma göre; Organize Sanayi Bölgesi ile bir yandan, küçük ve orta ölçekli sanayilerin birbirlerinden bağımsız hareket etmeleri amaçlanırken, diğer yandan ortak altyapı hizmetleri ile de bağımsız ekonomilerin ivmelenmesi hedeflenir. Bu kapsamda organize sanayi bölgeleri, toplanan işletmelerin planlı bir şekilde oluşturulduğu bölgelerdir. Söz konusu amaca yönelik olarak OSB’lerin özellikleri şunlardır:

– OSB içinde kümelenen firmalar, aynı malı üreten veya tamamlayıcılık ilişkisi içindeki üretim birimleri olmalı.

– OSB’lerde küçük ve orta ölçekli firmalar bulunmalı. Ağır sanayi ve kompleksler büyük hatta küresel ölçekli yapıları ile kendi ekonomilerini yaratabilecek kapasiteye sahiptir. Bu kapsamda ağır sanayi işletmelerinin KOBİ niteliğindeki firmalarla aynı OSB içinde yer alması altyapıdan faydalanma açısından bir takım olumsuzluklara neden olabilir.

– OSB’ler planlı yerleşimi esas alır. Buna göre; topoğrafik, meteorolojik, çevresel koşullar açısından değerlendirilerek, belirlenen bir arazi parçasının nizami bir şekilde sanayi parselleri konumuna getirilmesi şarttır. Her parselin sınırlarına kadar yol, su, elektrik, kanalizasyon, drenaj, telefon hattı, internet gibi altyapı öğeleri kullanılır durumda olmalı.

– OSB içinde kafeterya, konferans salonu, plan ve muhasebe büroları, banka, P.T.T., teknik atölyeler, ilk yardım merkezleri gibi sosyal donatı alanları bölgenin uygun yerlerine planlı ve erişilebilir biçimde yerleştirilmeli. Ayrıca, bölgede yer alan tüm firmalar altyapı unsurlarının yanı sıra diğer ortak tesislerden yararlanabilmeli.

Yukarıda bir OSB’de bulunması gereken temel nitelikleri ortaya koyduk. Diğer makalelerimizde daha detaylı şekilde ele alacağımız bir konu başlığı olarak kısaca OSB içinde faaliyetlerini sürdüren küçük ve orta ölçekli işletmelerin şu faydaları elde edebilir:

– OSB içinde belli standartlarda üretim yaptığı kabul edilen firmalar, uygunluğu uzmanlarca onaylanan optimal üretim alanına kavuşur. Ayrıca buralarda arazi ve altyapı uygun koşullarda sanayiciye sunulur.

– Üretimde ortaya çıkan tamamlayıcılık ilişkileri, özellikle de bir firmanın nihai ürünün belirli bir parçasında katma değerin yaratılmasında üretim maliyetlerinin düşmesine yardımcı olur.

–  Kalifiye işgücünün yoğun olduğu bölgelerde kurulan OSB’lerde faaliyet gösteren firmalar, kolayca işgücü temin eder.

–  Ulaşım olanaklarındaki kolaylıklar lojistik anlamda firmaların taşıma maliyetlerini azaltır.

–  OSB’ler pazarlama ve diğer özelleşmiş hizmetlerin ediniminde kolaylık sağlayan ortam yaratır.

Günümüzde özellikle de gelişmekte olan ülkeler de OSB uygulamalarından, ekonomik kalkınmayı hızlandırıcı, bölgesel dengesizlikleri giderici, kentsel gelişmeyi yönlendirici çevresel faktörler öne çıkar. Organize Sanayi Bölgelerinin ekonomik kalkınmayı hızlandırıcı işlevi, üretimde rasyonellik ve verim artışı yoluyla gerçekleşir. Buna göre artan verimlilik ile sağlanan sermaye birikimi, aynı zamanda artan yatırımlar yoluyla istihdam ve işsizlik sorunlarına da çözüm getirebilir. Organize Sanayi Bölgelerinin ekonomik kalkınmadaki diğer bir işlevi ise, küçük ve orta ölçekli sanayilerin teşvik edilmesi noktasında rol üstlenmesidir. 

OSB’lerin diğer bir işlevi ise, bölgelerarası dengesizlikleri gidermek amacıyla, sanayinin ülke genelinde dengeli dağılımının sağlanmasına etken olmaktır. Gelişmemiş bölgelerde kurulacak OSB’ler, firma ve işletmelerin söz konusu bölgelere yönelmesinin ve bu bölgelere yatırım yapmalarının önünü açar. Ancak bu ekonomik yönelimin devlet tarafından vergi, kredi, mali tedbir ve teşviklerle desteklenmesi gerekir. Gelişmemiş bölgelerde ise kalkınmanın ivmelendirilmesi, gelişmiş bölgelere yönelik göç hareketlerinin azaltılmasında veya kontrol altına alınmasında OSB’ler  etkilidir. Başka bir ifade ile OSB’ler yalnızca ekonomik bir özne olarak değil, kentleşme sürecine yaptığı etki nedeniyle sosyal bir özne olarak da ele alınmalıdır. 

OSB ve kentleşme konusunda üzerinde durulması gereken başka bir husus ise, Organize Sanayi Bölgeleri uygulamasının makro ölçekte kentleşme politikasının bir aracı  olarak ‘fayda’ özelliği taşımasıdır. Yani OSB uygulamaları, kent ölçeğinde yerleşme biçimini düzenleyici bir araç olarak  kullanılabilir. Kentlerde uygun yerlerde kurulan Organize Sanayi Bölgeleri, kent merkezinde gelişigüzel kurulan sanayi kuruluşlarının ‘tek bir bölgede ve tek bir çatı’ altında toplanmasının önünü açar. Bu da yerleşim yerlerinin düzenlenmesinde, anakent konut ve gecekondu sorunlarının çözümünde etkili bir yöntemdir. Yanı sıra kent içinde arsa spekülasyonunu önleyici işlev de gören OSB yapılanmaları, kent planlama sürecinde düzenli ve sağlıklı şekillendirilmiş kentlerin ortaya çıkarılmasında, sanayi ve kentleşme denkleminde en etkili unsurlardan biridir.  

Burada altını çizmemiz gereken son nokta ise; sanayileşme süreci ile birlikte ortaya çıkan çevre sorunlarının tek merkezden çözümüne ilişkin sistematik ve güçlü altyapı özellikleri ile öne çıkan OSB’lerin azaltıcı, dengeleyici, önleyici mekanizmalara sahip olmalardır. Kent merkezinde düzensiz şekilde konumlanan sanayinin, kent dışına taşınması ile merkezde meydan gelen koku, duman, pislik, kirlilik, aşırı gürültü gibi sorunlar OSB’ler sayesinde kontrol altına alınır. Ayrıca, OSB’lerin yüksek yaptırımlar karşılığında uymak zorunda oldukları ve yoğun denetim altında devreye aldıkları ‘çevre koruma sistemleri’ sürecin; çevre, enerji, kent, halk sağlığı gibi konularda lehte bir odak haline dönüşmesinde etkilidir. Ekonomik kalkınma ile çevre koruma arasında var olduğu düşünülen ‘çelişki’ de söz konusu uygulamalarla çözüme ulaştırılır.

Özetle Organize Sanayi Bölgeleri; kentleşme sürecinin denetlenmesinde, bölgesel dengesizliklerin giderilmesinde, toplanma ekonomilerinin yaratılmasında, çevre koruma önlemlerinin yaygınlaştırılmasında rasyonel bir araçtır. Bu bağlamda OSB’lerin kuruluş aşamasında uygun yer seçimi, sadece firmalar açısından değil; ekonomik kalkınma, bölgesel dengesizlikler, kentleşme ve çevre koruma faktörleri ve çeşitli parametreler dikkate alınarak ulusal düzeyde yapılır. OSB’ler taşıdığı bu özellikleri ile de gelişmekte olan ülkeler açısından kayda değer önem taşır.